Internationaal Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen
Bedrijven in Nederland kopen producten en grondstoffen vanuit de hele wereld. Denk bijvoorbeeld aan gewassen zoals katoen en cacao, aan mijnbouwproducten zoals mica of aan halffabricaten zoals stalen buizen of elektronische printplaten. Niet alleen producenten maar ook servicebedrijven hebben via hun diensten te maken met een keten zoals vervoer, vertalingen of IT en software. Via de handel met bedrijven aan de andere kant van de wereld hebben bedrijven een positief maar soms ook een negatief effect op de mensen en omgeving ver weg.
Ken je waardeketen
Hoe zit dat voor jouw bedrijf? Om te snappen welke effecten jouw bedrijf op mens, milieu en klimaat heeft, moet je weten waar je producten precies vandaan komen en onder welke omstandigheden de producten worden gemaakt. Uit welke landen komen ze? Welke producenten zijn allemaal betrokken in de hele keten? Wie maken de producten en onder welke omstandigheden? Wie zijn de leveranciers van jouw leverancier? En hoe wordt jouw product uiteindelijk verder gedistribueerd richting de eindgebruiker? Met die kennis krijg je meer grip op risico’s zoals kinderarbeid, (te) lage lonen van arbeiders of milieuvervuiling.
Vervolgens ga je op zoek naar oplossingen om negatieve gevolgen te stoppen, voorkomen of beperken. Als bedrijf kan je negatieve gevolgen veroorzaken, eraan hebben bijgedragen of eraan verbonden zijn. Afhankelijk van de mate waarin jouw bedrijf betrokken is onderneem je acties. Deze acties zijn onderdeel van due diligence, wat een kernproces is van Internationaal Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (IMVO). Bij IMVO houdt een bedrijf rekening met de gevolgen van (internationaal) zakendoen voor mens, dier en milieu. Dat betekent dat bedrijven met due diligence handelen - in Nederland gebruiken we ook de term ‘gepaste zorgvuldigheid’.
Due diligence (Gepaste zorgvuldigheid)
Het proces van due diligence bestaat uit zes stappen. Door uitvoering van die stappen neemt een bedrijf verantwoordelijkheid voor (mogelijke) negatieve gevolgen van de eigen acties in de keten. De zes stappen volgen elkaar logisch op, maar hoeven niet in dezelfde volgorde worden uitgevoerd. Due diligence is een doorgaand, reactief en flexibel proces dat nooit klaar is en integraal onderdeel is van de bedrijfsprocessen.
Vanaf 2027 zal due diligence voor mensenrechten en milieu verplicht zijn voor de grootste bedrijven die zakendoen in de Europese Unie (later in de training kan je meer lezen over wetgeving). Maar ook voor het MKB is due diligence belangrijk. Zo verwacht de Nederlandse overheid maar ook andere belanghebbenden (klanten en andere stakeholders) dat bedrijven de risico’s in hun keten kennen en aanpakken. Het is belangrijk om te beseffen dat het hierbij gaat om de hele waardeketen (dus zowel up- als downstream) en dat de keten niet ophoudt bij directe leveranciers of afnemers, maar dat het ook essentieel is om meer te leren over de schakels daarvoor of daarna, zoals de recycling.
Door zorgvuldig te controleren met wie je zakendoet en of er geen misstanden zijn in de keten, kom je niet voor verrassingen te staan. Dit klinkt eenvoudig, maar is het niet altijd. Met name MKB-bedrijven hebben vaak contact met groothandels of tussenleveranciers. Wat de partijen in de schakels daarvoor precies doen, is niet altijd duidelijk. Dat vraagt om een proactieve houding. Vragen stellen en samenwerken is de kunst.
De zes due diligence stappen
Afbeelding laat de zes stappen zien. Hieronder staan ze kort beschreven.
Het is belangrijk dat er een plan van aanpak wordt gemaakt om gepaste zorgvuldigheid toe te passen en dat iedereen in het bedrijf weet wat er van hem of haar verwacht wordt. Dat kan door duidelijke afspraken met elkaar te maken en mensen aan te wijzen die verantwoordelijk zijn voor dit plan.
Stap 1
Integreer Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen
Het is belangrijk dat er een plan van aanpak wordt gemaakt om gepaste zorgvuldigheid toe te passen en dat iedereen in het bedrijf weet wat er van hem of haar verwacht wordt. Dat kan door duidelijke afspraken met elkaar te maken en mensen aan te wijzen die verantwoordelijk zijn voor dit plan.
Voordat je negatieve gevolgen kunt ontdekken, moet je weten waar jouw producten vandaan komen en met welke bedrijven in de keten je zakendoet. Waar komt de katoen voor de T-shirts vandaan? Waar en door wie worden de hazelnoten en cacao geproduceerd en geoogst voor de chocoladepasta? Ga op onderzoek uit door vragen te stellen aan leveranciers.
Veel bedrijven zijn onderdeel van verschillende ketens. Ketens die bovendien complex zijn. Het is dan niet mogelijk om alle ketens tegelijk in kaart te brengen. Begin dan bij de ketens van de grondstoffen waarvan je het meeste inkoopt en/of waaraan je het meeste geld besteedt. Zodra je de (geselecteerde) ketens helemaal in kaart hebt gebracht, start het onderzoek naar duurzaamheidsrisico’s. Gelukkig zijn daar veel hulpmiddelen voor.
Stap 2
Identificeer & beoordeel negatieve gevolgen
Voordat je negatieve gevolgen kunt ontdekken, moet je weten waar jouw producten vandaan komen en met welke bedrijven in de keten je zakendoet. Waar komt de katoen voor de T-shirts vandaan? Waar en door wie worden de hazelnoten en cacao geproduceerd en geoogst voor de chocoladepasta? Ga op onderzoek uit door vragen te stellen aan leveranciers.
Veel bedrijven zijn onderdeel van verschillende ketens. Ketens die bovendien complex zijn. Het is dan niet mogelijk om alle ketens tegelijk in kaart te brengen. Begin dan bij de ketens van de grondstoffen waarvan je het meeste inkoopt en/of waaraan je het meeste geld besteedt. Zodra je de (geselecteerde) ketens helemaal in kaart hebt gebracht, start het onderzoek naar duurzaamheidsrisico's. Gelukkig zijn daar veel hulpmiddelen voor.
Bedrijven kunnen negatieve impact direct veroorzaken, bijdragen aan of er (indirect) mee verbonden zijn. Wanneer je weet voor welke producten, landen of leveranciers er mogelijk negatieve gevolgen zijn op mensen of milieu, en je eigen rol snapt, is het tijd om maatregelen te nemen. Het is hierbij belangrijk dat lokale gemeenschappen worden betrokken om impactvolle maatregelen te nemen en draagvlak te creëren. Voorbeelden van maatregelen zijn: afspraken met leveranciers, duurzaamheidscertificering aanvragen of samenwerken in een keteninitiatief. Als MKB-bedrijf kun je niet altijd in je eentje het verschil maken, maar samen met andere bedrijven lukt dat vaak wel.
Stap 3
Stop, voorkom of beperk
Bedrijven kunnen negatieve impact direct veroorzaken, bijdragen aan of er (indirect) mee verbonden zijn. Wanneer je weet voor welke producten, landen of leveranciers er mogelijk negatieve gevolgen zijn op mensen of milieu, en je eigen rol snapt, is het tijd om maatregelen te nemen. Het is hierbij belangrijk dat lokale gemeenschappen worden betrokken om impactvolle maatregelen te nemen en draagvlak te creëren. Voorbeelden van maatregelen zijn: afspraken met leveranciers, duurzaamheidscertificering aanvragen of samenwerken in een keteninitiatief. Als MKB-bedrijf kun je niet altijd in je eentje het verschil maken, maar samen met andere bedrijven lukt dat vaak wel.
Het is belangrijk goed in de gaten te houden of de gekozen maatregelen werken. Dat kan door zelf op onderzoek uit te gaan, met leveranciers te spreken of met andere betrokkenen, zoals vakbonden, maatschappelijke organisaties, overheidsvertegenwoordigers, werknemers of lokale onderzoekers, in gesprek te gaan. Op deze manier is het mogelijk om andere maatregelen te nemen als de gekozen maatregelen niet voldoende effect hebben.
Stap 4
Monitor voortgang
Het is belangrijk goed in de gaten te houden of de gekozen maatregelen werken. Dat kan door zelf op onderzoek uit te gaan, met leveranciers te spreken of met andere betrokkenen, zoals vakbonden, maatschappelijke organisaties, overheidsvertegenwoordigers, werknemers of lokale onderzoekers, in gesprek te gaan. Op deze manier is het mogelijk om andere maatregelen te nemen als de gekozen maatregelen niet voldoende effect hebben.
Duidelijke communicatie over de risico’s en over de genomen maatregelen is belangrijk. Steeds vaker vragen klanten, financiers of overheden om deze informatie. Door te delen wat goed gaat en wat nog lastig is, laat je zien dat je als bedrijf je verantwoordelijkheid neemt.
Stap 5
Communiceer over de voortgang
Duidelijke communicatie over de risico’s en over de genomen maatregelen is belangrijk. Steeds vaker vragen klanten, financiers of overheden om deze informatie. Door te delen wat goed gaat en wat nog lastig is, laat je zien dat je als bedrijf je verantwoordelijkheid neemt.
Wanneer je bedrijf of partners in de keten schade hebben aangebracht aan mens of milieu, kunnen de slachtoffers recht hebben op schadevergoeding of herstelmaatregelen. Het is belangrijk om klachten serieus te nemen en op een goede manier aan te pakken. Een bedrijf kan zelf negatieve impact veroorzaken, aan hebben bijgedragen of aan verbonden zijn. Afhankelijk hiervan moeten gepaste maatregelen worden genomen.
Stap 6
Zorg voor herstelmaatregelen
Wanneer je bedrijf of partners in de keten schade hebben aangebracht aan mens of milieu, kunnen de slachtoffers recht hebben op schadevergoeding of herstelmaatregelen. Het is belangrijk om klachten serieus te nemen en op een goede manier aan te pakken. Een bedrijf kan zelf negatieve impact veroorzaken, aan hebben bijgedragen of aan verbonden zijn. Afhankelijk hiervan moeten gepaste maatregelen worden genomen.
Figuur 1 – Due diligence stappen (bron: https://www.rvo.nl/blogs/due-diligence-6-stappen). Stappenplan due diligence in de praktijk. Stap 1: integreer IMVO in uw bedrijf, Stap 2: identificeer en beoordeel negatieve gevolgen, Stap 3: stop, voorkom en beperk negatieve gevolgen, Stap 4: volg de invoering en de resultaten, Stap 5: communiceer hoe u de risico's aanpakt, Stap 6: zorg voor herstelmaatregelen of werk hieraan mee indien nodig.
OESO-richtlijnen en het due diligence proces
De hoeksteen van het Nederlandse beleid voor maatschappelijk verantwoord ondernemen zijn de OESO-richtlijnen voor Multinationale Ondernemingen. In deze richtlijnen worden de verantwoordelijkheden van bedrijven in hun ketens uitgewerkt en meer invulling gegeven aan het begrip due diligence.
In 2019 is de OESO Due Diligence Handreiking voor Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen gepubliceerd. Dit uitgebreide document geeft bedrijven praktische handvatten om IMVO toe te passen. In 2023 heeft de OESO in een update van de richtlijnen heeft bepaald dat onder andere klimaat nu ook expliciet onderwerp van due diligence dient te zijn.
Kernelementen van due diligence
Omdat due diligence gaat om het identificeren en voorkomen van negatieve impacts van bedrijfsactiviteiten op anderen, is het belangrijk om in elke stap van due diligence in gesprek te gaan met betrokken stakeholders. Dit kunnen toeleveranciers zijn, afnemers, investeerders, werknemers, maar ook vakbonden en maatschappelijke organisaties omdat zij lokale gemeenschappen en werknemers verderop in de keten (of zelfs natuur/ klimaat) vertegenwoordigen.
De effecten van bedrijfsactiviteiten op de rechten van vrouwen en kwetsbare groepen (zoals kinderen, migranten en gehandicapten) zijn vaak negatiever en anders. Daarom is het goed in je hele due diligence proces hier extra oog voor te hebben.
Het doen van due diligence kan in eerste instantie best overweldigend overkomen. Maar hoever je moet gaan in je due diligence, is bijvoorbeeld ook afhankelijk van hoe groot je onderneming is en hoe groot de risico’s zijn in je ketens. De overheid verwacht van multinationals dat hun due diligence proces verder reikt dan dat van een MKB-er.
Tenslotte is het vooral de bedoeling dat het bedrijf start, en zichzelf elke keer verbetert. Het is een proces dat nooit klaar is, maar waarin bedrijven ook mogen groeien. Dus schroom niet te beginnen, fouten te maken en gaandeweg te leren!